ห้องคลีนรูม (Clean Room) หรือห้องสะอาด และมาตรฐานคลีนรูม (Clean Room)

ห้องคลีนรูม (Clean Room) หรือห้องสะอาด คือห้องปลอดเชื้อที่มีการควบคุมปริมาณอนุภาคของฝุ่นละอองและสิ่งปนเปื้อนต่างๆ ไม่ให้เกินระดับที่กำหนดไว้ รวมถึงการควบคุมปัจจัยอื่นๆ เช่น ความเร็วลม อุณหภูมิ แรงดัน และระดับความชื้นสัมพัทธ์ ซึ่งจะส่งผลต่อปริมาณฝุ่นละออกที่พัดผ่านเข้ามาในห้อง และส่งผลต่อการเจริญเติบโตของจุลินทรีย์ เชื้อโรค และอื่นๆ ซึ่งเป็นสิ่งปนเปื้อนที่ทำให้ห้องไม่สะอาด 

ในสภาพแวดล้อมนั้น จะมีอนุภาคหรือสิ่งปนเปื้อนอยู่ในอากาศ ได้แก่ ผง ฝุ่นละออง และเชื้อจุลชีพต่างๆ จึงจำเป็นต้องมีการควบคุมสิ่งปนเปื้อนในอากาศภายใต้สภาวะแวดล้อมที่สะอาด หรือห้องคลีนรูมที่มีคุณลักษณะตามระดับมาตรฐานความสะอาด และมีการควบคุมสภาวะแวดล้อม  โดยห้องคลีนรูม เหมาะสำหรับห้องปลอดเชื้อของโรงพยาบาล  ห้องผ่าตัด  ห้องแยกโรค  ห้องพักฟื้นผู้ป่วย ห้องไอซียู  ห้องฟอกไต  ห้องทดลอง  ห้องยา เวชภัณฑ์  ห้อง CCU  ห้องแลป  ห้องปฏิบัติการ  โรงงานผลิตอาหาร โรงงานผลิตเครื่องสำอาง  โรงงานผลิตยาและอาหารเสริม  เป็นต้น

ห้องคลีนรูมทางชีววิทยาในอุตสาหกรรมหรือโรงพยาบาล

จะเน้นการควบคุมหรือป้องกันอนุภาคจำพวกเชื้อ จุลชีพ ส่วนห้องคลีนรูมสำหรับอุตสาหกรรมอิเล็กทรอนิกส์ที่ต้องการความสะอาดมากจะเน้นการควบคุมทั้งอนุภาคที่มีชีวิตและอนุภาคที่ไม่มีชีวิต เครื่องมือสำคัญในการควบคุมปริมาณอนุภาคในห้องคลีนรูมคือ แผ่นกรองอากาศชนิด HEPA (High Efficiency Particulate Air Filter) ซึ่งสามารถกรองอนุภาคที่มีขนาด 0.3ไมครอนได้มีประสิทธิภาพถึง 99.97%

ในบางอุตสาหกรรมจำเป็นต้องมีห้องคลีนรูม เพื่อให้เป็นไปตามข้อกำหนด GMP : Good Manufacturing Practice และ HACCP: Hazard Analysis and Critical Control Point System) และในโรงพยาบาล เพื่อป้องกันการติดเชื้อในห้องผ่าตัดและห้องผู้ป่วยหนัก เป็นต้น

Class ของห้องคลีนรูม

การใช้ห้องคลีนรูม ผลิตภัณฑ์และกระบวนการ จะต้องเหมาะสมกับลักษณะของสิ่งแวดล้อม ภายใต้การควบคุมภายในห้อง จึงมีการจำแนกระดับชั้นความสะอาดของห้องคลีนรูม ตามมาตรฐานหลายชนิด มาตรฐานที่ใช้กันทั่วไป ได้แก่ Federal Standard 209, ISO 14644-1:1999 และ EU GGMP ซึ่งแต่ละมาตรฐานจะต้องตรวจวัดจำนวนและขนาดของอนุภาคในอากาศต่อหน่วยปริมาตรอากาศภายในห้องคลีนรูมเป็นเกณฑ์

หลักการของห้องคลีนรูม

การป้องกันอนุภาคและมาสารจากภายนอกเข้าไปในห้อง

โดยการกรองอากาศที่ผ่านเข้ามาในห้องด้วยฟิลเตอร์ที่เหมาะสม การรักษาความดันบวกภายในห้อง และการทำความสะอาดก่อนเข้าห้องคลีนรูม

การป้องกันการสะสมของอนุภาคและมลสารภายในห้อง

พื้นผิวห้อง และอุปกรณ์ต่างๆ ควรทำด้วยวัสดุและมีรูปทรงที่ทำความสะอาดได้ง่าย พื้นผิวและผนังห้องต้องสะดวกต่อการทำความสะอาด ไม่สะสมฝุ่น และการทำความสะอาดห้องต้องเป็นไปตามมาตรฐานที่กำหนด

การป้องกันการก่อให้เกิดอนุภาคและมลสารภายในห้อง

ผู้ปฏิบัติงานต้องสวมชุดสำหรับห้องคลีนรูม เมื่อเข้าไปภายในห้อง วัสดุของพื้น ผนัง และฝ้าเพดาน ต้องไม่เป็นวัสดุที่ทำให้เกิดอนุภาคและมลสาร

เมื่อมีอนุภาคและมลสารเกิดขึ้นภายในห้อง ต้องรีบกำจัดออกไปทันที

โดยอัตราการเปลี่ยนอากาศ (air change) ของห้องคลีนรูมควรเหมาะสมที่จะทำให้เป็นไปตามระดับชั้นความสะอาดที่ต้องการ ควรมีการหมุนเวียนอากาศบางส่วนออกสู่ภายนอกเพื่อลดสิ่งสกปรกที่เกิดขึ้น ควรติดตั้งระบบดูดอากาศในบริเวณที่มีการกระจายของอนุภาคฝุ่นผงมาก

ออกแบบและติดตั้งห้องคลีนรูม (Clean Room) หรือห้องสะอาด

ออกแบบและติดตั้งห้องคลีนรูม (Clean Room) หรือห้องสะอาดแบบครบวงจร เช่น ห้องปลอดเชื้อของโรงพยาบาล  ห้องผ่าตัด  ห้องแยกโรค  ห้องพักฟื้นผู้ป่วย ห้องไอซียู  ห้องฟอกไต  ห้องทดลอง  ห้องยา เวชภัณฑ์  ห้อง CCU  ห้องแลป  ห้องปฏิบัติการ  โรงงานผลิตอาหาร โรงงานผลิตเครื่องสำอาง  โรงงานผลิตยาและอาหารเสริม  เป็นต้น

ห้องคลีนรูมแรงดันบวก (Positive Pressure Cleanroom)

ห้องคลีนรูมแรงดันบวก (Positive Pressure Cleanroom) จะเป็นการรักษาความสะอาดภายในห้องคลีนรูม ให้อากาศและสิ่งปนเปื้อนไหลออกสู่ด้านนอกผ่านตัวกรอง และนำอากาศสะอาดเข้าผ่านตัวกรอง เช่น ห้องผ่าตัดทั่วไป ห้องคลอด เป็นต้น

ห้องคลีนรูมแรงดันลบ (Negative Pressure Cleanroom)

ห้องคลีนรูมแรงดันลบ (Negative Pressure Cleanroom) เป็นการกักเก็บอากาศและสิ่งปนเปื้อนไว้ภายใน ไม่ให้ไหลออกสู่ภายนอก เช่น ห้องแยกโรค (Isolation Room) ห้องผู้ป่วยโควิด เป็นต้น

การวางผังห้องคลีนรูม (Clean Room) หรือห้องสะอาด

การออกแบบห้องคลีนรูม ต้องคำนึงถึงการวางผังรูปแบบต่างๆ เพื่อให้ห้องคลีนรูมได้ระดับความสะอาดและมาตรฐานที่ตรงตามข้อกำหนด โดยการวางผัง ได้แก่ U-Shape, W-Shape, C-Shape, L-Shape, Twin Horizontal Luminar Flow และ Double Cross Flow เป็นต้น

ระบบโครงสร้าง

ระบบโครงสร้างของห้องคลีนรูปประกอบไปด้วย งานพื้น งานผนัง งานฝ้าเพดาน งานประตู ซึ่งวัสดุประเภทต่างๆ ที่นำมาใช้ในการทำห้องคลีนรูม ต้องคำนึงถึงการใช้งานและการรักษาค่าความสะอาด เช่น การใช้พื้นป้องกันแบคทีเรีย พื้นป้องกันไฟฟ้าสถิต (ESD Tile) เป็นต้น

ระบบปรับอากาศ (Air Handling Unit: AHU)

เป็นระบบที่ควบคุมอากาศภายในห้องคลีนรูม ซึ่งต้องคำนวณปริมาณลมเข้า-ออก อุณหภูมิ และอื่นๆ เพื่อรัการะดับความสะอาดและปริสิทธิภาพต่างๆ ซึ่งต้องอาศัยการออกแบบ คำนวณและติดตั้งโดยผู้เชี่ยวชาญ ซึ่งประกอบไปด้วยระบบ HVAC และท่อส่งลม จะต้องมีการออกแบบทางเดินลมและการปรับอากาศที่มีความเฉพาะตัว ระบบควบคุมอัตโนมัติ (Control System) เป็นระบบที่ออกแบบในการควบุมการปรับอากาศในห้องคลีนรูมโดยเฉพาะ ซึ่งสามารถแสดงค่าอุณหภูมิ ความชื้นสัมพัทธ์ และความดันที่หน้าจดแสดงผล โดยมีระบบแจ้งเตือน เช่น AHU Alarm, Exhaust Alarm, Heater Alarm เป็นต้น

ทำไมต้อง ออบิท อิควิปเม้นท์